Leerkrachten zijn de sleutel tot toekomstbestendig onderwijs
Op 10 oktober 2019 ontving minister Slob uit handen van 125 leraren en 18 schoolleiders in het kader van Curriculum.nu voorstellen over hoe het curriculum in negen leergebieden herzien kan worden. Het is het tastbare resultaat van het werk dat de onderwijsprofessionals uit het po en vo met diverse consulterende hulplijnen hebben verricht om de landelijk vastgelegde onderwijsinhoud kritisch te bekijken en te actualiseren. In dit artikel wordt met Maaike van der Voort (Ontwikkelteam Mens & Natuur) en Hans Kroes (Agora/EWT) ingezoomd op de totstandkoming van de voorstellen en de mogelijke wijze waarop deze in het basisonderwijs en voortgezet onderwijs kunnen ‘landen’.
“Wat we in onze voorstellen voor biologie, natuurkunde, scheikunde, techniek en aardrijkskunde hebben geschreven, is wat betreft de vakinhoud niet revolutionair. Natuurkunde bijvoorbeeld is nog steeds natuurkunde, met dezelfde onderwerpen als voorheen. Maar er is nu wel samenhang tussen de vakken én er is een doorlopende leerlijn.” Aan het woord is Maaike van der Voort. Zij maakte als docent Natuurkunde en Onderzoek & Ontwerpen deel uit van het Ontwikkelteam Mens & Natuur, een van de negen leergebieden waarin het curriculum herzien wordt. Elk ontwikkelteam bestaat uit ongeveer 15 leraren en schoolleiders uit het basisonderwijs, speciaal onderwijs, verschillende sectoren van het voortgezet onderwijs en de bestaande disciplines. “In 2017 kregen we van de schoolleiding te horen dat Curriculum.nu docenten zocht om mee te schrijven aan een nieuw curriculum. Ik heb hiervoor gesolliciteerd, omdat ik vind dat er veel meer actualiteit in het vak Natuurkunde mag doorsijpelen. Het is belangrijk om de materie van Natuurkunde toe te passen op moderne technologieën. Dat zit nu niet in het curriculum. De werking van licht bijvoorbeeld wordt soms nog steeds aan de hand van een oude beeldbuistelevisie uitgelegd. De maatschappelijk vraagstukken van nu zijn nog niet doorgedrongen tot het klaslokaal. Duurzaamheid bijvoorbeeld. Energie. Ik zag mijn deelname aan het Ontwikkelteam Mens & Natuur als dé manier om hierin verandering te brengen.”
Problemen van de toekomst oplossen
Het Ontwikkelteam Mens & Natuur was van alle teams het grootste: dit leergebied bestaat immers uit de disciplines natuurkunde, scheikunde, techniek, biologie en aardrijkskunde. Twintig man en vrouw sterk ging het team aan de slag. In twee jaar tijd waren er acht ontwikkelsessies, waarin stap voor stap gewerkt werd aan een nieuw curriculum. Na elke sessie volgde een openbare consultatieronde. Daarin gaven onder meer schoolleiders, vakverenigingen, het hoger onderwijs en bedrijven feedback. “In de sessies hebben we onder meer aandacht besteed aan de balans tussen de kennis die je nodig hebt en de gewenste vaardigheden”, vertelt Van der Voort. “Wat zijn de ontwerp- en onderzoeksvaardigheden en de denkwijzen die je nodig hebt om de problemen van de toekomst op te lossen? Welke tools kunnen we hiervoor onze leerlingen aanreiken om de juiste keuzes te maken? We hebben ook goed gekeken naar wat nou de samenhang is tussen onze vijf disciplines: wat willen we leerlingen bijbrengen op het grensgebied van natuurkunde, scheikunde, et cetera.”
Eén taal
Het proces van ontwikkelen en consulteren leverden voorstellen op – te vinden op curriculum.nu/voorstellen/mens-natuur – die het logisch gevolg zijn van de samenballing van de kennis en de praktijkervaringen van de leden van het Ontwikkelteam. Toch was er in het totstandkomingsproces voor Van der Voort een enorme eyeopener. “In het vo worden vakken als natuurkunde en techniek nu nog aangeboden als losse disciplines, maar we merken dat er veel overlap is. Het zou heel fijn zijn als we één taal zouden spreken. Dat blijkt in het primair onderwijs dus al lang zo te zijn. Daar geeft vaak één persoon alle lessen. Deze leerkracht ziet dus de samenhang. Ik had daar nooit bij stilgestaan, simpelweg omdat je als docent in het vo nauwelijks contact hebt met docenten uit het po. Door het Ontwikkelteam zaten we nu wel aan dezelfde tafel. Erg waardevol! We hebben bijzonder veel van elkaar geleerd en samen kunnen werken aan een doorlopende leerlijn vanaf groep 1 tot en met de onderbouw in het vo. We weten nu wat we op welk moment kunnen aanbieden, zodat alle leerlingen die naar de middelbare school als het om w&t gaat op hetzelfde niveau kunnen starten.”
Stroomversnelling
Hans Kroes kan zich beslist vinden in de voorstellen van Van der Voort en haar teamleden. Kroes is beleidsmedewerker ICT en Wetenschap en Techniek bij Agora, een stichting van 25 basisscholen in de Zaanstreek. Daarnaast is hij projectleider van het EWT, het Expertisecentrum Wetenschap & Techniek van Noord-Holland/Flevoland, een van de acht regionale W&T-netwerken in Nederland. “Ik was vooraf bang dat w&t in de voorstellen maar beperkt aan bod zouden komen”, vertelt hij. “Maar als ik kijk naar de bouwstenen en de uitwerking is er juist heel veel aandacht voor. Daar ben ik uiteraard heel blij mee. Het mooie is dat je heel goed het vakoverstijgende kunt zien: w&t komt terug in allerlei vakken. Deze cross curriculum-gedachte is ook een van de belangrijke pijlers van ons Expertisecentrum, waarin we al langer bezig zijn met onderzoekend, ontwerpend en ontdekkend leren en de rol die wetenschap & techniek en digitale geletterdheid daarbij spelen. Het is mooi te zien hoe alles nu bij Curriculum.nu samenkomt en in een stroomversnelling raakt. Het is nu tijd om door te pakken. Daarbij kan veel van wat EWT de afgelopen jaren heeft ontwikkeld tot inspiratie dienen.”
Inspiratiemappen met lesvoorbeelden
Het EWT bestaat inmiddels zeven jaar. De taak van dit netwerk is ervoor zorgen dat wetenschap en techniek in 2020 in het primair onderwijs geïmplementeerd is. In Noord-Holland en Flevoland bestaat het netwerk uit een regiegroep van schoolbestuurders en een expertisegroep met vertegenwoordigers van universiteiten, hogescholen en bijvoorbeeld schoolbegeleidingsdiensten.
Kroes: “Het gaat om professionalisering van leerkrachten, maar we hebben bijvoorbeeld ook in samenwerking met iPabo inspiratiemappen gemaakt voor de kleuterbouw, onderbouw en bovenbouw. Daarin zitten allerlei praktisch en leuke lesvoorbeelden. De inspiratiemap voor kleuterbouw is inmiddels gratis verspreid door heel Nederland; de andere twee mappen gaan eind schooljaar naar de scholen.”
Van advies naar praktijk
De Curriculum.nu-voorstellen zijn ook in de ogen van Kroes beslist mooie stappen richting toekomstbestendig onderwijs. Maar die stappen moeten dan ook daadwerkelijk genomen worden. De voorstellen moeten landen in de dagelijkse onderwijspraktijk. “Er zijn verschillende mogelijkheden om w&t te implementeren”, stelt Kroes. “Het allerbelangrijkste is de professionalisering van de leerkracht. De leraar is de spil in dit alles: hij of zij moet het immers allemaal uitvoeren. Zorg er dus voor dat je leerkrachten hiervoor de juiste tools in handen hebben. Geef hen adequate bijscholing. Bij Agora hebben we al begin af aan ingestoken op die professionaliteit. Zo hebben we samen met iPabo de opleiding Specialist Wetenschap & Techniek opgezet. Al onze scholen hebben nu zo’n specialist. Verder werken we met professionele leergemeenschappen. Vanuit deze gemeenschappen bedienen we alle scholen. Doel is vooral kennis verzamelen en delen – vandaar dat we ook samenwerken met universiteiten, iPabo en, in groeiende mate, het bedrijfsleven.”
Onderdompelen in de werelden van techniek
Samen met die bedrijven organiseert Agora met ZaanPrimair en Jolien Duin ook de Techniek ontdekkingsreis. Samen met die bedrijven organiseert Agora ook bedrijfsbezoeken. Leerlingen van groep 8 gaan dan in groepjes naar technische bedrijven en geven, eenmaal weer op school, samen met een vertegenwoordiger van het bedrijf een presentatie. “En voor groep 7 hebben we de PET-events (Promotie Event Techniek), waarbij je met je hele klas op reis gaat door de werelden van techniek”, vult Kroes aan. “Ook daar zijn veel bedrijven bij betrokken. Ouders weten we eveneens steeds vaker te betrekken. Er zijn genoeg vaders en moeders met een hele interessante beroepen waarin je met w&t te maken krijgt.”
Digitale geletterdheid
Ook over hoe digitale geletterdheid meer verweven kan worden met het curriculum, heeft Kroes ideeën. “De laatste jaren is ICT in het onderwijs vooral als vak ingezet. We zouden hier echter hetzelfde te werk moeten gaan als bij w&t: vakoverstijgend. Gebruik ICT als middel om in te zetten in je lessen. Wederom cross curriculum, waarbij je onder meer aandacht kunt besteden aan mediawijsheid en het gebruik van ICT. Ook hiervoor is het nodig dat leerkrachten zich kunnen professionaliseren. Zodat hij of zij bij elk project kan kijken of hier ook een deel ICT of een deel w&t in vervlochten kan worden. Dat hoeft niet groots aangevlogen te worden. Je kunt bijvoorbeeld je leerlingen zelf iets laten onderzoeken, zelf vragen laten stellen en vervolgens met ICT-hulpmiddelen op zoek laten gaan naar antwoorden.”
Mogelijkheden genoeg dus. Maar daarmee zijn we er nog niet. “Leraar is een prachtig beroep, maar ook zwaar”, benadrukt Kroes. “De veranderingen die Curriculum.nu brengt, komen toch vooral weer op het bordje van de leerkracht. Terwijl de werkdruk al zo hoog is. Zorg er dus voor dat deze leerkrachten goed gefaciliteerd worden. Dat ze volop vertrouwen, begrip en steun krijgen. Want zij zijn de sleutel tot toekomstbestendig onderwijs.”
Bron: Techniekpact